химия

Ximiya, 10 klas, Muǵallimleri ushın metodikalıq qollanba, Xasanova S., Azamatova D., Ismatov I., 2022.

Учебник по химии для 10 класса на каракалпакском языке.

Фрагмент из книги:
Bul temanı oqıtıp atırǵanıńızda, kózlerińiz jaqtılıq energiyasın nerv impulslarına aylandırıwshı retinal dep atalatuǵın organikalıq birikpeden paydalanıp atır. Siz qolaylı jaǵdayda otırǵanıńızda, arqa bulshıq etler kerekli energiyanı shıǵarıw ushın glyukozanıń ximiyalıq tarqalıwı arqalı tuwrı jaǵdaydı saqlaydı. Siz túsingenińizdey, nerv kletkaları arasındaǵı boslıqlar da organikalıq zatlar - neyrotransmitterler yamasa orınlawshılar menen toltırıladı, bul bolsa barlıq neyronlardıń bir bolıwına járdem beredi. Bul jaqsı muwapıqlastırılǵan sistema, siziń qatnasıwıńızsız da isleydi! Biologlar sıyaqlı, tekorganikalıq ximikler insan qanday ájayıp jaratılǵanlıǵın, organlardıń ishki sistemaları hám olardıń turmıslıq baylanıslılıǵı qanday logikalıq dúzilgenligin túsiniwinde. Bunnan kelip shıǵadı, organikalıq ximiyanı úyreniw turmısımızdı túsiniw ushın oǵada áhmiyetli bolıp tabıladı! Sapalı bilim alıw bolsa keleshekke jol bolıp tabıladı. Jańa zatlar, jańalıqlar izert- lewler nátiyjesinde ximiyalıq laboratoriyalarda jaratıladı.

Ximiya, 7 klas, Xasanova S., Azamatova D., Ismatov I., 2022.

Учебник по химии для 7 класса на каракалпакском языке.

   Ximiya – zatlar, olardıń qásiyetleri hám ózgeriwi, bul ózgerislerdi basqarıw usılları hám ximiyalıq birikpelerdiń insan organizmine hám tábiyiy ekologiyalıq proceslerge tásiri haqqındaǵı pán.
«Ximiya» túsiniginiń bul sıpatlaması dástúriy táriyipten parqı, ol ximiya pánine tiyisli bilimlerdiń oqıwshılarda átiraptaǵı álem haqqındaǵı ilimiy qıyalların qáliplestiriwdiń, oqıwshıda ekologiyalıq bilim kónlikpelerdi, tábiyiy-ilimiy, social hám materiallıq xabar kompetenciyaların rawajlandırıwdaǵı rolin aydınlastıradı. Oqıw pánin úyreniwge qoyılatuǵın talaplar ózgerdi, onı úyreniwge jańa kózqaraslar payda boldı, ximiyanı úyreniw standartları jańalandı, jańa ximiyalıq elementler ashıldı. Akademiyalıq pán retinde ximiya dúnyanıń ilimiy tábiyat kórinisi ideyalardı qáliplestiredi. Ximiya páni tábiyattanıw pániniń basqa predmetleri menen birge ekologiyalıq sana tiykarın rawajlandırıwǵa múmkinshilik beredi.

Himiýa, 10 synp, Ismatow I., Azamatowa D., Mominjanow M., 2022.

Учебник по химии для 10 класса на туркменском языке.

   Bu ýyl himiýanyň ähmiýetli bolan bölümi - organiki himiýany öwrenýärsiňiz. Organiki himiýa himiýa ylmy we önümçiligiň ýokary depginde ösýän pudagy hasaplanýar. Häzirki wagtda birnäçe milliondan gowrak organiki birleşmeler bolup, olar arasynda bu güne çenli janly tebigatda duş gelmeýän maddalar bar. Bu maddalary almak himiýa alymlarynyň ylmy işjeňligi netijesidir.
Organiki maddalar Ýerdäki ýaşaýşyň maddy esasy hasaplanýar. Her bir janly organizmde onlap organiki birleşmeler: beloklar, lipidler, uglewodlar, nuklein kislotalar ýaly kompleksler, organizmiň ýaşaýyş işjeňligini üpjün edýän hemişelik üýtgeşmelerde bolan gormonlar, witaminler bar.

Кимиё, 10 синф, Исматов И., Азаматова Д., Мӯминҷонов M., 2022.

Учебник по химии для 10 класса на таджикском языке.

   Имсол Шумо муҳимтарин соҳаи кимиё – кимиёи органикиро меомӯзед. Кимиёи органикӣ як соҳаи босуръат инкишофёбандаи илми кимиё ва истеҳсолот мебошад. Дар айни замон зиёда аз якчанд миллион пайвастаҳои органикӣ мавҷуданд, ки дар байни онҳо моддаҳое ҳастанд, ки то имрӯз дар табиати зинда пайдо нашудаанд. Гирифтани ин моддаҳо натиҷаи фаъолияти илмии кимиёгарон мебошад.
Моддаи органикӣ барандаи моддии ҳаёт дар рӯи Замин мебошад. Дар ҳар як организми зинда даҳҳо пайвастаҳои органикӣ: комплексҳои сафеда, липидҳо, карбогидратҳо, кислотаҳои нуклеинҳо, гормонҳо ва витаминҳо мавҷуданд, ки барои таъмини фаъолияти ҳаётии организм доимо тағйир меёбанд. Ин тағйиротҳо мувофиқи қонунҳое ба амал меоянд, ки хосиятҳои синфҳои гуногуни пайвастаҳои органикиро муайян мекунанд.

Химия, 10 сынып, Исматов И., Азаматова Д., Муминжонов M., 2022.

Учебник по химии для 10 класса на казахском языке.

   Осы жылы сен химияның ең маңызды бөлімін – органикалық химияны үйренесің. Органикалық химия пәні – химия ғылымы мен өндірісінің тез дамып келе жатқан саласы. Қазіргі уақытта бірнеше миллионнан астам органикалық қосылыстар бар, олардың арасында жабайы табиғатта әлі ашылмаған заттар бар. Бұл заттарды алу химиктердің ғылыми жұмыстарының нәтижесі болып табылады.
Органикалық заттар – жер бетіндегі тіршіліктің материалдық тасымалдаушысы. Әрбір тірі организмде ондаған органикалық қосылыстар: ақуыздар, липидтер, көмірсулар, нуклеин қышқылдары, организмнің тіршілік әрекетін қамтамасыз ететін тұрақты өзгерісте болатын гормондар, дәрумендер бар.

Химия, 10 класс, Исматов И., Азаматова Д., Момунжанов M., 2022.

Учебник по химии для 10 класса на киргизском языке.

   Быйыл химиянын эң маанилүү болгон бөлүмү – органикалык химияны үйрөнөсүңөр. Органикалык химия, химия предмети жана өндүрүштүн ылдам өнүгүп жаткан тармагы болуп эсептелет. Азыркы убакытта бир нече миллиондон ашуун органикалык бирикмелер бар болуп, алардын арасында бүгүнкү күнгө чейин жандуу жаратылышта табылбаган заттар да бар. Ушул заттарды алуу химиктердин илимий иш-аракетинин натыйжасы болуп саналат.
Органикалык заттар жердеги жашоонун материалдык ташуучусу эсептелинет. Ар бир тирүү организмде ондогон органикалык бирикмелер: белоктор, липиддер, углеводдор, нуклеин кислоталары сыяктуу комплекстер, организмдин турмуштук жөндөмдүүлүгүн камсыздоочу туруктуу өзгөрүүлөрдө болгон гормондор, витаминдер бар.

Ximiya, 10 klas, Ismatov Sh., Azamatova D., Móminjanov M., 2022.

Учебник по химии для 10 класса на каракалпакском языке.

   Usı jıl ximiyanıń eń áhmiyetli bolǵan bólimi-organikalıq ximiyanı úyrenesiz. Organikalıq ximiya ximiya páni hám islep shıǵarıwdıń jedel rawajlanıp atırǵan tarawı bolıp esaplanadı. Házirgi waqıtta bir neshe millionnan artıq organikalıq
birikpeler bar bolıp, olar arasında házirgi kúnge shekem tiri tábiyatta tabılmaǵan zatlar bar. Usı zatlardı alıw ximiklerdiń ilimiy iskerligi nátiyjesi bolıp tabıladı.

Kимиё, 7 синф, Aсқаров И.Р., Ғафуров К., 2022.

Учебник по химии для 7 класса на таджикском языке.

   Дар ин соли хониш Шумо аввалин маротиба бо фанни аҷоиб – кимиё шинос шуданро сар мекунед. Kимиё “саноати тағйиротҳои мӯъҷизавӣ” ҳам номида мешавад. Ин имконияти ҳосил кардани материалҳои дар табиат мавҷуд набударо медиҳад, онҳо дар истеҳсоли ҳамаи намудҳои мошинаҳо ва дастгоҳҳо, дар сохтани хонаву ҷой, сару либос вa истеҳсоли пойафзол истифода бурда мешаванд.
Kимиё дар гирду атрофи мо ҳаст: чӣ кор кунем ҳам, дaр дастамон чизе набошад, дар ҳама ҷой тағйирёбии моддаҳои гуногун, яъне реаксияҳои кимиёвӣ ҳамроҳ мешавад.
Баъд аз омӯхтани китоби дарсии мазкур таърихи кашф карда шудани элементҳои кимиёвии муҳимтарин ва номҳои онҳо, афсонаҳои вобаста ба онҳоро дониста мегиред. Бо саҳифаҳои ҳаёт ва кашфиётҳои кимиёгарони номдор шинос мешавед.